Türkmenistan Uluslararası Aral’ı Kurtarma Fonu Dönem Başkanlığını üstlendi

Bilindiği gibi, Aral denizi konusu dünyada hidrojeolojik rejimin değişmesi sonucu 20.-21. Yüzyılların bitişiğinde daha da karmaşık hale gelerek, günümüzde dünya kamuoyunun ilgi odağına dönüşmüştür. Burada oluşan ekolojik hasar Aral denizi sınırlarında ve bu bölgenin çevresinde barınan milyonlarca insanın hayat şartlarına etki yapmıştır. Ayrıca, küresel iklim değişikliği durumun daha da kritik hal almasına neden olmaktadır.
Bu hususta oluşan durumu düzeltmek ekolojik yıkımın olumsuz etkileri ile ilişkili devletlerin anlaşmaya dayalı hareketlerine bağlıdır. Buna bağlı olarak, 1993 yılında Uluslararası Aral’ı Kurtarma Fonu’nu oluşturma kararı kabul edildi. Bu fonu Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan oluşturdular. Uluslararası Aral’ı Kurtarma Fonu çerçevesinde Devletlerarası Su İşleri Koordinasyon Komitesi ve Devletlerarası Sürdürülebilir Kalkınma Komitesi oluşturuldu. Buna ilişkin, Orta Asya ülkeleri için ortak ekoloji programı olan Bölgesel çevreyi korumaya yönelik eylem planı kabul edildi.
Ayrıca; Aşkabat şehrinde Türkmenistan’ın Çevreyi Koruma ve Toprak Kaynakları Devlet Komitesi’ne bağlı Milli çöller, bitkiler ve hayvanlar dünyası enstitüsü bünyesinde diğer ülkelerin şubeleri ile Bilimsel veri merkezi kuruldu.  
Aralık 2008 tarihinde BM Genel Kurulu Uluslararası Aral’ı Kurtarma Fonu’na gözlemci statüsünün verilmesine ilişkin karar kabul etti. Bu ise Aral konusunun küresel özelliğini onaylayan ve bu sorunu aşmaya yönelik dünya kamuoyunun çabalarını birleştirmenin önemini ortaya çıkarmıştır. 2010 yılında başkent Aşkabat’ta BM ile Uluslararası Aral’ı Kurtarma Fonu Yürütme Komitesi arasında Karşılıklı Anlayış Memorandumu imzalanması BM’nin birimleri ve Aşkabat’taki BM Önleyici Diplomasi Bölge Merkezi ile ilişkilerin aktifleşmesini sağladı.
Türkmenistan Devlet Başkanı Sayın Gurbangulı Berdimuhamedov’un önderliğinde Türkmenistan’ın hayata geçirdiği politika BM’nin küresel barışı, istikrarı ve güvenliği sağlama, 2015 yılı sonbaharında BM Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi’nde kabul edilen ‘2030 senesine kadar olan dönemde kalkınma sistemi gündemini’ hayata geçirme gibi önemli hedefler ve görevler ile yakından ilişkilidir. 
Türkmenistan Devlet Başkanının BM Genel Kurulu oturumlarında, BM ‘Rio+20’ Sürdürülebilir Kalkınma Konferansında, 2015 yılında Japonya’da düzenlenen BM 3.Doğal Afet Riskini Azaltma Küresel Konferansında ve Kore Cumhuriyeti’nde düzenlenen VII Küresel Su Forumu’nda ortaya attığı somut inisiyatifleri bunun açık bir göstergesidir. Bunlar arasında Aşkabat’ta Orta Asya’da iklim değişikliğine dair bölgelerarası teknoloji merkezinin açılması, BM Aral’ı kurtarma özel programının ve BM su stratejinin hazırlanması teklifleri vardır.
Günümüzde, bölgenin tüm devletlerinde bu görevleri çözmeye dair kesin tedbirler hayata geçirilmektedir. Bu yönde Türkmenistan’da büyük tecrübe kazanılmış, geniş kapsamlı devlet programları ve projeleri hayata aktarılmaktadır. Bunların kapsamında bölgelerde modern sosyoekonomik birimlerin oluşturulmasına, nüfus istihdamına, çevrenin korunmasına büyük çaplı kaynaklar yönlendirilmektedir. ‘Türkmenistan Devlet Başkanının köylerin, kasabaların, şehirlerin ve ilçe merkezlerinin nüfusunun sosyal-yaşam koşullarını geliştirmeye dair 2020 yılına kadar olan döneme yönelik Milli programı’, ‘Türkmenistan’ın meskûn yerlerine temiz içme suyu sağlamaya yönelik genel program’ bunun açık kanıtıdır.
Günümüzde Karakum çölünün merkezinde muhteşem hidroteknik kompleksin, yani ülkenin tüm illerindeki tarım alanlarının tuzlu yeraltı sularını toplamak amaçıyla yapılan karmaşık hidromelioratif tesisin – ‘Altın Asır’ Türkmen gölü’nün ikinci aşamasının inşaatı devam etmektedir. Miktarı açısından eşi-benzeri bulunmayan bu proje Türkmenistan’a yararlı olduğu gibi, tüm Orta Asya için çok önemlidir. Bu projenin hayata geçirilmesi sadece ülkemizin ziraat sektörü için kalite açısından yeni olanakları ve ufukları açmakla kalmayıp, tüm bölgenin ekoloji seviyesine olumlu etki yapacaktır. 
Bununla birlikte, ‘Türkmenistan’ın Milli İklim değişikliği stratejisi’ ve ‘Türkmenistan’ın Milli ormancılık programı’ devamlı hayata geçirilmektedir. Aral denizi çevresinde, özellikle, Türkmenistan’ın Daşoguz ili gibi ekolojik yıkımın kritik tesirlerinin mevcut olduğu yerlerde sosyal-ekolojik durumların iyileştirilmesine ayrı bir önem verilmektedir. Nüfusa temiz içme suyu sağlama, önleyici ve tedavi edici hizmetlerin kalitesini yükseltme, sosyal birimi modernleştirme amacıyla büyük çaplı çalışmalar yürütülmektedir. Çölleşmeye karşı durma ve biyolojik çeşitliliği sağlama kapsamında geniş kapsamlı ormanlık alanlar oluşturulmaktadır. 
Türkmenistan’ın Uluslararası Aral’ı Kurtarma Fonu dönem başkanlığına yapılan hazırlıklar kapsamında geçen sene sonunda başkent Aşkabat’ta düzenlenen görüşmede öncü uluslararası örgütler ile işbirliğini pekiştirmeye ve geliştirmeye ilişkin önemli konular değerlendirildi. Söz konusu görüşme Alman Teknik Yardım Cemiyeti’nin ‘Orta Asya’da su kaynaklarını sınır ötesinden yönetmeye’ ilişkin uluslararası işbirliği konulu Programının desteğiyle Türkmenistan Dışişleri bakanlığı ve Türkmenistan Ziraat ve su işleri bakanlığı tarafından düzenlendi.
Görüşmeye Türkmenistan’dan birçok bakanlığın ve sektör kurumlarının, ayrıca uluslararası kurumların we BM Kalkınma Programı’nın, BM Çevre Programı’nın, BM Orta Asya Önleyici Diplomasisi Bölge Merkezi’nin, AB’nin, Dünya Bankası’nın, Orta Asya Bölgesel Ekoloji Merkezi’nin, İsviçre Kalkınma ve İşbirliği Ajansı’nın ve İslam Kalkınma Bankası’nın temsilcileri katıldılar. 
Uluslararası kurumların temsilcilerinin iş görüşmeleri sırasında milli ve uluslararası uzmanlar Türkmenistan’ın Uluslararası Aral’ı Kurtarma Fonu dönem başkanlığının, yani önümüzdeki üç yıl boyunca işbirliğinin ana yönlerini masaya yatırdılar. Özellikle, Türkmen tarafının, çevrenin durumunu iyileştirmeye, sınır ötesi su kaynaklarını koordineli yönetme ve etkili kullanma araçlarını geliştirmeye, Aral denizi kıyı ülkelerinin ekonomik ve sosyal açıdan kalkınmasına destek vermeye yönelik ortak projeleri hayata geçirme konusunda öne sürdüğü teklifleri görüşüldü. Ayrıca, Aral bölgesi ülkelerine yardım etme konusunda üçüncü eylem programını hayata geçirme kapsamında geliştirilmiş olan projeleri daha da ilerletmenin önemi vurgulandı.
Görüşmede, Uluslararası Aral’ı Kurtarma Fonu üyesi olan ülkelerin öncü uluslararası kuruluşlar ve finansal birimler ile çevreyi koruma ve Aral’ın istikrarlı kalkınmasının tüm yönlerinde başlatılan işbirliğini aktifleştirmenin önemi vurgulandı.

Türkmenistan’ın
Türkiye Büyükelçiliği